Salamandra plamista występuje w górskich lasach z przewagą gatunków liściastych, głównie na południu Polski. Idealnymi warunkami do życia i rozrodu salamander są drzewostany obfitujące w czyste strumienie i potoki. Nie stroni ona również od polan, skalistych zboczy i parowów. Charakterystyczne ubarwienie w postaci  jaskrawo żółtych lub pomarańczowych plam ma odstraszać  drapieżniki. Skutecznie, bo salamandra należy do jadowitych gatunków. Z tyłu głowy  posiada gruczoły wypełnione toksyczną substancją zwaną salamandryną, która uwolniona w czasie ataku podrażnia błony śluzowe potencjalnego agresora.

Płaz ten porusza się dość wolno i niezdarnie. W czasie marszu często odpoczywa leżąc na brzuchu. Pływa słabo, a w głębokiej wodzie szybko tonie. Salamandra jest aktywna po zmierzchu. Za dnia spotyka się ją na górskich szlakach jedynie w czasie godów, podczas deszczu lub gdy jest pochmurno. Jesienią te piękne płazy poszukują spróchniałych pni, nor, kamieni oraz jaskiń, aby zapaść w zimowy sen. Zdarza się, że w jednym miejscu przebywa nawet kilkaset osobników.

Przed wiekami wierzono, że salamandra zwana również jaszczyrzem lub jaszczurem ogniowym rodzi się z płomieni. Panicznie bano się jej ukąszenia, jadowi przypisywano silne i toksyczne właściwości. W Chorwacji wierzono, że salamandra odbiera ludziom mowę - człowiek, który usłyszy głos salamandry sam go traci.

Współcześnie salamandra, która w Polsce jest objęta ścisłą ochroną jest symbolem  karpackiej przyrody. Jej sylwetka zdobi  m.in. logo Gorczańskiego Parku Narodowego i Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody SALAMANDRA. W Bieszczadach jest symbolem jednej ze ścieżek przyrodniczych Bieszczadzkiego Parku Narodowego, prowadzącej z Ustrzyk Górnych do Wołosatego.  W Beskidzie Śląskim salamandra jest maskotką Kolei Linowej Czantoria, która 15 października obchodzi jubileusz 50-lecia istnienia.